سیستم خروجی گازهای خودرو از قسمت‌های مختلفی تشکیل شده است که از مهمترین آن‌ها می‌توان به کاتالیزور اشاره کرد. عملکرد کاتالیزور یا کاتالیست بر میزان آلایندگی‌های گازهای خارج شده از اتومبیل تاثیر بسیار زیادی دارد. به مرور زمان کاتالیزور و گلویی اگزوز خودرو دچار خرابی و مشکل شده و باید هر چه سریع‌تر تعویض شود. در این مقاله قصد داریم علائم و دلایل خرابی کاتالیزور و تعویض آن را ذکر کنیم.
کاتالیزور اگزوز چیست؟
همانطور که گفته شد کاتالیزور از قسمت‌های مهم سیستم خروجی گاز خودرو محسوب می‌شود. در واقع مبدل کاتالیزوری که در اگزوز اتومبیل‌ها استفاده می‌شود، کاربرد تازه‌ای از کاتالیزور سطحی به حساب می‌آید. از جمله آلاینده‌های بسیار مضر هوا می‌توان به کربن مونوکسید و هیدروکربن‌های ناشی از سوخت‌های سوزانده نشده موجود در دود اتومبیل اشاره کرد.
گازهایی که از اگزوز اتومبیل خارج می‌شوند، به همراه کمی هوا از روی کاتالیزور که شامل فلز اکسید است، رد می‌شود. در واقع گاز CO و هیدروکربن‌ها به دو گاز CO2 و H۲O تبدیل خواهند شد که ضرر بسیار کمتری دارند و در هوا آزاد خواهند شد. در نهایت می‌توان گفت که کاتالیزور یک قسمت مهم از سیستم کنترل آلایندگی خودرو به حساب می‌آید که در برخی مواقع کارکرد آن با مشکل روبرو می‌شود.
مهمترین عامل تاثیر گذار در خرابی کاتالیزور
اگر کاتالیزور خودرو شما دچار خرابی و مشکل شد، اولین اقدام رفع مشکل ایجاد شده و سپس تعویض کاتالیزور است؛ زیرا هنگامی که علت اصلی خرابی کاتالیزور پیدا و رفع نشود، تنها با عوض کردن کاتالیزور مشکل به وجود آمده را برطرف نمی‌شود و با گذشت زمان کارکرد آن مجدد با مشکل روبرو خواهد شد.
مهمترین عوامل مؤثر در خرابی کاتالیزور عبارت است از:
- داغ شدن بیش از اندازه موتور خودرو
- وارد شدن ضربه‌های شدید و آسیب‌های فیزیکی
- وجود مشکل و عیب در سیستم جرقه اتومبیل
- مکمل‌های انژکتور شور و مکمل‌های غیر اصل
رایج‌ترین نشانه‌های خراب شدن کاتالیزور اتومبیل
از جمله سوالاتی که برای بسیاری از رانندگان مطرح می‌شود، این است که از کجا بفهمیم که کاتالیزور خودرو دچار خرابی شده است؟ در پاسخ این سوال می‌خواهیم، شایع‌ترین نشانه‌های خرابی کاتالیزور را ذکر کنیم که عبارت است از: عدم روشن شدن خودرو یا بد استارت خوردن اتومبیل
- کاهش شتاب گیری اتومبیل
- افزایش مصرف سوخت به صورت ناگهانی
- رد شدن اتومبیل در آزمون آلایندگی
- استشمام بوی بد مانند تخم مرغ گندیده
- روشن شدن چراغ چک پشت آمپر
- کارکرد نامناسب اتومبیل به همراه لرزش در حالت دور آهسته
- افت دمای کاتالیزور که باید با دستگاه مخصوص حرارت آن اندازه گیری شود.
- هنگامی که اتومبیل شما به طور کامل خنک باشد و کاتالیزور را با دست حرکت دهید و یک صدا مانند حرکت سنگریزه شنیدید، بدانید که نشانه‌ای از ریختن شبکه‌های داخلی کاتالیزور است.
اصلی‌ترین علل خراب شدن کاتالیزور
در اینجا قصد داریم برخی از دلایل خرابی کاتالیزور را بیان کنیم که مهمترین آن‌ها عبارت است از:
- کارکرد نامناسب سیستم احتراق
در صورتی که سیستم احتراق کارکرد نامناسبی داشته باشد، به مرور زمان کاتالیزور دچار خرابی خواهد شد؛ زیرا احتراق به خوبی انجام نمی‌شود و در نهایت بدسوزی یا میس فایر اتفاق می‌افتد. از این رو ترکیب سوخت به صورت کامل نمی‌سوزد. در نتیجه‌عدم سوختن کامل باعث ایجاد مقدار بسیار زیادی دود می‌شود که در مبدل بر روی هم انباشته می‌شود. در این حالت امکان تمیز کردن آن وجود دارد و می‌توان مشکل را رفع نمود. البته در صورتی که این مشکل به جایی برسد که باعث ذوب شدن سیم پیچ شود، دیگر نمی‌توان با تمیز کردن مشکل را برطرف کرد. - استفاده از سوخت‌های بی‌کیفیت
استفاده از سوخت‌هایی با کمترین کیفیت یکی از مهمترین علت‌های خرابی کاتالیزور است. توجه داشته باشید که این سوخت‌ها به صورت کامل سوخته نمی‌شوند و ادامه فرایند سوختن این مواد در کلکتور و به طور مستقیم در مبدل صورت می‌گیرد. از این رو ذرات بسیار ریز آن‌ها، سبب انسداد فیلتر شده و در نتیجه امکان عبور هوا از آن وجود نخواهد داشت. - استفاده از کاتالیست‌هایی با کیفیت پایین یا غیر اصل
در صورتی که به تازگی نسبت به تعویض کاتالیست اقدام کرده و نمونه تقلبی یا کیفیت پایین آن را خریداری کرده اید، بدانید که در مدت زمان کوتاهی دچار خرابی و مشکل می‌شود یا عملکرد بدی دارد. به عنوان مثال در کاتالیست تقلبی امکان دارد که قطر سلول‌های آن بسیار کوچک‌تر از سایر معمولی باشد. از این رو سوراخ‌ها سریع‌تر دچار انسداد و خرابی می‌شوند.
لازم به ذکر است که سلول‌های کاتالیست خودروهای ساخت آمریکا اغلب کوچک‌تر هستند. دلیل اصلی این امر آن است که سوختی که در کشور آمریکا مورد استفاده قرار می‌گیرد، نسبت به سوخت‌های ایران باکیفیت‌تر است و در نتیجه کمتر باعث ایجاد مشکل احتراق می‌شود. - مسدود شدن مبدل با باقی مانده‌های احتراق
در صورتی که موتور خودرو به دلایل مختلفی، بیش از اندازه روغن مصرف نماید، در فرایند احتراق یک دود سیاه خورنده به وجود می‌آید که به همراه باقی مانده‌های احتراق به مبدل وارد می‌شود و در نتیجه بر روی آن تاثیر منفی می‌گذارد.
حذف کاتالیزور چه معایبی دارد؟
از مهمترین معایب حذف کاتالیزور می‌توان به افزایش آلایندگی‌های خودرو تقریبا تا ۳۰ برابر، زیاد شدن مصرف سوخت خودرو، افزایش صدای موتور و… اشاره کرد. لازم به ذکر است که زیاد شدن صدای موتور از جمله دلایلی است که به اصطلاح گفته می‌شود، اتومبیل آسان‌تر نفس می‌کشد.
حذف کاتالیزور چه مزایایی دارد؟
مهمترین مزایای حذف کاتالیزور، افزایش مقدار کمی از شتاب اتومبیل و قدرت موتور در آغاز فعالیت است، که البته به مرور زمان، اتومبیل به علت‌های بسیاری از جمله کارکرد زیاد، تقریبا دچار استهلاک می‌شود و این افزایش شتاب کمتر و یا اصلا به چشم نمی‌آید.
تعویض کاتالیزور هر چند وقت باید انجام شود؟
کارشناسان و تولیدکنندگان عمر مفید کاتالیزور را تقریبا بین ۱۰۰/۰۰۰ الی ۱۲۰/۰۰۰ کیلومتر بیان کرده اند. از این رو پس از گذشت مدتی از این مقدار کارکرد اتومبیل، کاتالیزور میزان کارایی خود را از دست می‌دهد و در نهایت مقدار آلایندگی‌ها حدودا تا ۵ برابر بیشتر خواهد شد.
مهمترین عوامل مؤثر در عمر مفید اگزوز
توجه داشته باشید که عوامل تعیین شده ای در عمر مفید اگزوز دخالت دارند. از مهمترین علت‌های خراب شدن سریع این قطعه، شرایط جغرافیایی است. اتومبیل‌هایی که اغلب در مسیرهای ناهموار، کوهستانی و… عبور می‌کنند، علائم خراب شدن اگزوز در این خودروها، بیشتر مشاهده می‌شود. وارد شدن ضربه از طریق اجسام سنگین و محکم مانند بنگ‌های بزرگ به منبع اگزوز و کاتالیست سبب ایجاد آسیب‌های جدی به آن‌ها می‌شود.
همچنین در اتومبیل‌هایی که میزان ارتفاع کمتری نسبت به سطح جاده دارند، گیر کردن این قطعه‌ها در زمان وارد و خارج شدن از رمپ‌های با شیب تند و غیر اصولی پارکینگ‌ها سبب وارد شدن آسیب به آن‌ها می‌شود. علاوه بر این در شهرها و مناطقی که آب و هوا شرجی است، رطوبت تاثیر بسیار زیادی در پوسیدگی و خرابی اگزوز دارد که باید سریع نسبت به تعویض آن اقدام کرد.
البته در صورتی که در شهرستان و روستاها سکونت دارید و در طول روز مسیرهای بسیار کوتاهی را با اتومبیل خود طی می‌کنید، ممکن است سریع‌تر به تعویض اگزوز نیاز پیدا کنید؛ چرا که با هر نوبت استارت زدن، در اتومبیل‌های عادی کمی آب در اگزوز جمع خواهد شد که در صورت روشن ماندن زیاد مدت پیشرانه و به علت حرارت زیاد اگزوز، آب جمع شده بخار خواهد شد. البته در صورتی که اتومبیل بعد از مدت زمان کوتاه، خاموش شود، آب در اگزوز باقی می‌ماند و سبب اکسیده شدن فلز و در نتیجه سبب پوسیدگی اگزوز خواهد شد.